حرم امام رضا(ع) مهم ترین مکان زیارتی ایران
حرم امام رضا (ع) یکی از مشهورترین جاذبه های گردشگری مشهد و ایران است. سالانه میلیون‌ها نفر زائر از ایران و جهان برای زیارت شاه خراسان روانه مشهد می‌شوند.
نام های حرم امام رضا (ع)
حرم مقدس امام رضا (ع) از مهم‌ترین جاهای دیدنی خراسان رضوی به شمار می‌آید و در میان دوستداران و زائران آن حضرت به نام‌ها و القاب مختلفی معروف است: حرم رضوی، حرم مطهر، ارض اقدس، مرقد منور / ملکوتی / مطهر، قلب عالم، بارگاه ملکوتی، قبله‌ی آمال، آستان ملائک پاسبان رضوی، مرقد شریف و بارگاه منور رضوی فقط چند نمونه از این نام‌ها هستند.
گفتنی است به کل مجموعه‌ای که حرم مطهر رضوی و متعلقات آن مانند کتابخانه‌ها و موزه‌ها را در بر می‌گیرد، آستان قدس رضوی گفته می‌شود و استفاده از نام‌هایی چون روضه‌ی رضویه / مقدسه / منوره نیز در رسانه‌ها رواج دارد. روضه در اصل به معنی باغ و بوستان است و محل دفن پیکر پاک آقا علی ابن موسی الرضا (ع) در حرم مطهر را به این نام می‌خوانند. مضجع شریف نیز نامی است که به مرقد مطهر ایشان اطلاق می‌شود.
مساحت کل حرم امام رضا(ع)
بارگاه ملکوتی امام رضا (ع)، یکی از باشکوه‌ترین و محبوب‌ترین مکان‌ها در سراسر ایران است که دل عاشقان بسیاری برای آن می‌تپد. حرم رضوی فقط شامل آرامگاه نورانی ثامن الحجج نیست. این مجموعه‌ی مذهبی شامل چندین بنا و زیرمجموعه است که تعداد و تنوع آن‌ها این بارگاه مطهر را تبدیل به مجموعه‌ای جهان‌شمول کرده است؛ طوری که برای فهم ارزش آن نباید فقط از منظر معنویت به آن نگریست. آستان قدس رضوی با توجه به ارزش‌های تاریخی، هنری و معماری خود که افزون بر ارزش‌های معنوی آن است، در تاریخ ۱۵ دی ماه سال ۱۳۱۰ به‌عنوان یک اثر ملی با شماره‌ی ملی ۱۴۰ ثبت شد.
پس از انقلاب اسلامی، مسئولان توجه ویژه‌ای به حرم امام رضا (ع) کردند و آن را توسعه‌ی بسیاری بخشیدند. به‌جز دو صحن کهنه و نو، باقی صحن‌های حرم آقا علی ابن موسی الرضا (ع) پس از انقلاب ساخته شده‌اند. بست‌های شرقی و غربی نیز پس از با احداث صحن جامع رضوی به بست‌های دیگر حرم اضافه شدند.
روی هم رفته، ۶۰ هزار و ۵۰۰ متر مربع از ۷۰ هزار متر مربع فضای سرپوشیده‌ی زیارتی این مجموعه پس از انقلاب اسلامی به آن افزوده شده است. روی هم رفته و با احتساب مساحت تمام بخش‌های زیارتی و غیرزیارتی، مساحت کل حرم امام رضا (ع) بیش از یک میلیون متر مربع است و گنجایش ۷۰۰ هزار نفر را دارد.
تاریخ و قدمت حرم امام رضا (ع)
امام رضا (ع) در سال ۱۴۸ هجری قمری متولد شد، در زمان زندگی این امام بزرگوار خلفای عباسی حکومت داشتند و از آنجایی که با شورش شیعیان مواجه شده بودند تصمیم می گیرند امام را وارد ماجرا کنند و به کمک وی شیعیان را آرام کنند، از این رو مامون امام را ولیعهد معرفی کرد و بعد از این که متوجه شد امام (ع) کاری را بر علیه مصلحت شیعیان و خلاف دین انجام نمی دهند ایشان را مسموم کرده و به شهادت رساندند؛ گفته شده در منطقه سناباد در استان خراسان باغی ییلاقی وجود داشته که افراد مهم حکومتی در آن زندگی می کردند و زمانی که امام رضا (ع) به شهادت رسیدند در این باغ و بالای سر هارون الرشید پدر مامون دفن شدند و از آن پس روستای سناباد به مشهد یعنی محل شهادت تغییر نام پیدا کرد و کم کم به مشهد امروزی تبدیل شد.
حرم امام رضا از زمان سامانیان بنا شد و در طول تاریخ مورد تخریب قرار گرفت و سپس دوباره در زمان غزنویان به دست محمد غزنوی دوباره بنا شد و ساخت نقارخانه نیز به همین زمان نسبت داده می شود؛ بعد از آن در دوره های سلجوقیان و خوارزمشاهیان تعمیرات و بازسازی هایی در آن انجام شد اما در زمان حمله مغول خسارت های زیادی به آن وارد شد که البته در زمان حکومت صفویان زمانی که مذهب شیعه به رسمیت شناخته شد، بنای حرم به طور کامل بازسازی شد و بعد از آن حکومت های وقت حرم را گسترش داده و هر کدام بناهایی از آن را مرمت و صحن های آن را تکمیل کردند؛ در نهایت امروزه مساحت حرم امام رضا (ع) از باغی ییلاقی در مشهد قدیم یا سناباد به حرمی با وسعت یک میلیون متر مربع رسیده است که علاوه بر مرقد امام بزرگوار بناهایی ارزشمند از دوره های تاریخی مختلف در آن دیده می شود.
محوطه زیرین حرم امام رضا (ع)
در صحن آزادی قسمتی برای ورود به بخش زیرین حرم وجود دارد، از پله ها که به سمت پایین حرکت کنید متوجه قبرستانی با سنگ های مرمر سفید به نام ثامن الئمه می شوید، در این فضا تماما از سنگ های مرمر استفاده شده و سنگ قبرهای کوچکی وجود دارد که نام افراد روی آن نوشته شده است، بزرگان، خادمان حرم، شهدا، مداح اهل بیت از افرادی هستند که در این مجموعه دفن می شوند؛ البته افراد دیگر نیز می توانند با پرداخت وجه این قبرها را خریداری کنند، در صحن های دیگر حرم امام رضا (ع) قبرستان های دیگری نیز وجود دارد.
غذای متبرک در حرم امام رضا (ع)
زائرین حرم امام رضا (ع) برای غذای متبرک این امام بزرگوار بسیار حرمت قائل اند، به همین جهت برای دسترسی به غذای حرم راه های مختلفی در نظر گرفته شده است، کارت غذای نذری حرم امام رضا (ع) در هتل ها و همین طور فرودگاه ارائه می شود البته برای آن سایتی نیز در نظر گرفته شده که می توانید کد ملی خود را وارد کرده و زمان سفر را تعیین کنید و سپس در سفر به مشهد از غذای بارگاه امام مطهر بهره ببرید، روزانه حجم بسیار بالایی نزدیک به چندین هزار دعوتنامه برای سه وعده اصلی از طریق امور زائران ارسال می شود و بخشی وسیعی از آن توسط خادمین بین محرومین و فقرا تقسیم می شود.
ورودی ها و صحن های حرم
صحن ها که در واقع همان فضای باز اطراف حرم مطهر هستند، هر کدام ویژگی خاصی دارند و در دوره ای از تاریخ بنا شده اند؛ حرم امام رضا (ع) تعداد ۹ صحن دارد که قدیمی ترین آن ها صحن انقلاب است.
صحن بعثت یا صحن امام خمینی در حرم امام رضا (ع)
اگر بخواهیم به لحاظ قدمت صحن را به ترتیب نام ببریم، صحن بعثت یا صحن امام خمینی به عنوان سومین صحن بارگاه رضوی شناخته می شود. در زمان های گذشته، در این مکان خبری از صحن امام خمینی نبود و به جای آن دکان های قدیمی و کهنه ای بودند که تیمچه پایین پا نام داشتند. همچنین در کنار دکان ها مدرسه ای قدیمی و فرسوده وجود داشت که مدرسه سعدالدین نام داشت و در زمان پهلوی آن بخش ها را خریداری نمودند و بخشی از بارگاه رضوی به شمار رفت و در سال 1324 این صحن افتتاح گردید. این صحن که ابتدا صحن بعثت نام نهاده شده بود، از آن تنها برای میزبانی از میهمانانی همچون اشراف و سران کشورها مورد استفاده قرار می گرفت و کاربری عمومی نداشت.
صحن بعثت دو ایوان شمالی و غربی را در خود جای داده بود و در زمان پیش از انقلاب به وسیله یک نرده در بخش جنوبی خود، از خیابان جدا گردیده بود. اما پس از انقلاب این نرده ها جایشان را به دیوار دادند. در زمان های ابتدایی، از آنجایی که تعدادی بنا با کاربری کتابخانه و موزه در صحن بعثت قرار داشت، آن را با نام صحن موزه هم می شناختند. تمام بناهایی که در این صحن وجود داشتند، در سال 1353 هجری شمسی تخریب شدند و از همین رو فضای آن گسترده شد و مساحت آن به 10 هزار متر مربع رسید. از سال 1381 هجری شمسی به بعد با افزایش تعداد زائرانی که برای زیارت حضرت راهی می شدند، فضاهای سرپوشیده ای را برای رفاه حال زائران در نظر گرفتند. زمانی که فضای مسقف و سرپوشیده به این صحن اضافه شد، آن را رواق امام خمینی نامگذاری کردند، اما بخش دیگری با مساحتی کمتر در این صحن وجود دارد که همچنان آن با نام رواق بعثت می شناسند.
صحن جامع رضوی
صحن جامع رضوی یکی از صحن های حرم امام رضا (ع) می باشد که دارای مساحت 117 هزار و 584 متر مربع می باشد و به عنوان بزرگترین صحن بارگاه ملکوتی امام رضا شناخته می شود. از این صحن بزرگ و با شکوه برای برگزاری مراسم هایی همچون سخنرانی مقام معظم رهبری که در زمان تحویل سال و مراسم های عزاداری امام حسین در محرم های هر سال استفاده می شود. صحن جامع رضوی که از سال 1381 در بخش جنوبی این آستان افتتاح گردید، دارای ظرفیت 70 هزار نمازگزار می باشد. در این صحن سه ایوان وجود دارد که یکی در ضلع شرقی با نام باب الکوثر، دیگری در ضلع غربی به نام باب الغدیر و آخری در ضلع جنوبی به نام ولیعصر می باشند و دو گلدسته مرتفع برای هر کدام از ایوان ها قرار داده شده است.
صحن جمهوری اسلامی
در سال 1368 هجری شمسی در راستای وسعت بخشیدن به حرم امام رضا (ع)، صحنی در ضلع غربی حرم امام رضا افتتاح گردید که دارای وسعت 7 هزار و 292 متر مربع می باشد و صحن جمهوری اسلامی نامگذاری شد. در این صحن بر روی ایوان های شمالی و جنوبی دو مناره طلایی وجود دارد و سقاخانه و پنجره ای نیز جهت متوصل شدن به ضریح برای خواندن زیارتنامه قرار گرفته و از همین رو به صحن انقلاب شباهت بسیار زیادی دارد. تنها تفاوتی که می توان میان این دو صحن پیدا کرد، جنس پنجره هاست که پنجره صحن جمهوری اسلامی از جنس برنز می باشد. قبرستانی با نام بهشت ثامن الائمه شماره 3 در زیر صحن جمهوری اسلامی واقع شده و شهدای واقعه انفجار عاشورای سال 1373 در آن به خاک سپرده شده اند.
صحن قدس
مابین صحن موزه امام خمینی، مسجد گوهرشاد، صحن جامع رضوی و بست شیخ بهایی صحنی با نام صحن قدس وجود دارد که در سال 1373 هجری شمسی افتتاح شده و دارای مساحت 2 هزار و 530 متر مربع می باشد و به عنوان کوچکترین صحن این مرقد ملکوتی شناخته می شود. سقاخانه ای در میان این صحن وجود دارد که معماری آن الهام گرفته از قبه الصخره در بیت المقدس می باشد، اما ابعاد آن یک هشتم اندازه بنای واقعی می باشد. همچنین بهشت ثامن الائمه شماره 2 در زیر این صحن جای گرفته است.
صحن هدایت
یکی از صحن هایی که به تازگی در آستان قدس رضوی احداث شده است، صحن هدایت می باشد که دارای مساحت زیربنای 17 هزار و 980 متر مربع است. در این صحن دانشگاه علوم اسلامی، بنیاد پژوهش های اسلامی و مهمانسرای حضرت برگزار می شود. همچنین اگر در ماه مبارک رمضان به مشهد سفر کنید و برای زمان افطار به سراغ بارگاه ملکوتی امام رضا بروید، می توانید مهمان خوان حضرت در صحن هدایت باشید. در این صحن سفره های افطاری قرار داده می شوند و از زائران میزبانی می شود.
صحن غدیر
در جنوب غربی حرم رضوی صحنی به نام صحن غدیر با 14 هزار 453 متر مربع قرار گرفته که در آن یک مجتمع تجاری خدماتی و سرویس بهداشتی های فرنگی قرار دارد. کاشی ها و کتیبه هایی که در این صحن وجود دارند، نام مطهر علی ابن ابی طالب و خطبه غدیر را بر روی تمامی کاشی ها و کتیبه های موجود در این صحن خواهید دید. اگر به مجتمع تجاری غدیر بروید، می توانید از اجناسی نظیر مواد غذایی، بدلیجات، سنگ های زینتی، نقره جات و… تهیه کنید. همچنین می توانید از این صحن به صحن جامع رضوی، صحن جمهوری اسلامی و سردر شیرازی به طور مستقیم دسترسی پیدا کنید.
صحن کوثر
در شمال شرقی بارگاه ملکوتی امام رضا و میان صحن جامع رضوی و رواق امام خمینی و صحن آزادی، صحنی با عنوان صحن کوثر جای گرفته که ابعاد آن نزدیک به 15 هزار و 648 متر مربع می رسد. اگر به کاشی های صحن کوثر نگاهی بیاندازید، مشاهده خواهید کرد که مزین به نام بانوی عالمیان بانو حضرت فاطمه زهرا (س) می باشد. کتیبه هایی که در این صحن وجود دارند، خطبه فدکیه بر روی آن ها نوشته شده است را نیز خواهید دید.
گنبد طلای بارگاه ملکوتی حرم امام رضا
گنبد طلای حرم امام رضا یکی از با شکوه ترین بخش های حرم مطهر ایشان می باشد که هنر و مذهب را در کنار یکدیگر خواهید دید. گنبد طلای امام رضا دارای ساختار داخلی و خارجی می باشد که ساختار داخلی آن با نام خود و ساختار خارجی آن با نام آهیانه شناخته می شود. هنگامی که در حرم مطهر حضرت قرار داشته باشید، گنبد طلای مشهد الرضا را خواهید دید که بسیار چشمگیر بوده و به شکوه و جلال آن پی خواهید برد. گنبد داخلی، مربوط به سقف بخش روضه منوره می باشد و با نام قبه شناخته می شود. مابین این دو بخش فضایی خالی به اندازه 13 متر ارتفاع وجود دارد. دیوارهای تالار با ضخامت نزدیک به 2.9 متر، سنگینی گنبد را بر روی خود قرار داده اند. از سطح کف حرم تا قبه 18.80 متر و تا بخش انتهایی گنبد قریب به 31.20 متر می رسد.
از بخش بیرونی که به گنبد نگاه می کنید و آن شکوه و رنگ طلایی آن چشم شما را به خود خیره می کند، دارای 42.10 متر محیط بیرونی بوده و ارتفاع آن تا بخش نیزه به 16.40 متر می رسد. سر طول گنبد امام رضا نیز به 3.5 متر خواهد رسید. همچنین این گنبد از بخش ابتدا تا قسمتی که انحنای آن شروع می شود، دارای 4.79 متر می باشد. گنبد داخلی به عنوان قدیمی ترین بخش شناخته می شود که بر اساس برخی از روایات قبل از آن که امام رضا (ع) در این بخش به خاک سپرده شود، این قسمت از گنبد وجود داشته است. در اواخر قرن 9 بخش گنبد خارجی که امروزه به صورت گنبد طلایی رنگ خواهید دید، بر روی آن قرار داده شد. ارتفاع بخش گنبد خارجی تا بخش بالای طوق به 31 متر و تا انتهای نقطه مرکزی 19 متر می باشد. هنگامی داخل قسمت روضه منوره قرار داشته باشید، گنبد داخل را به خوبی مشاهده خواهید کرد. امروزه ساختار طلایی رنگ بسیار چشمگیری بر روی آن قرار گرفته است.
آشنایی با سنگ های مزار امام رضا (ع)
در رابطه با سنگ مزار حضرت امام رضا از زمان های گذشته تا به امروز روایت های زیادی را شنیده ایم. از ابتدا تا کنون سه نوع سنگ مزار بر روی خاک امام رضا نصب شده کرده اند. نخستین سنگ مرقدی که برای حرم امام رضا قرار دادند، سنگی از جنس مرمر و با ابعاد 30 × 40 و قطر 6 سانتی متر بود. این سنگ در زمان ابتدای قرن 6 هجری قمری در حرم امام رضا نصب شد. قدمت این سنگ به زمان سلجوقیان باز می گردد و به عنوان قدیمی ترین و نخستین سنگ مزار ایشان شناخته می شود و دارای اهمیت ویژه ای می باشد. این سنگ در بخش حاشیه خود دارای سه کتیبه و در سطح محراب یک کتیبه دیگر وجود دارد که متونی با خط کوفی شکسته بر روی آن دیده می شود. این سنگ مزار تا زمان صفویان بر روی این سنگ قبر باقی مانده بود و تا زمانی که صندوق قدیمی از جنس نقره را با صندوق جدید طلایی تعویض نمودند، همچنان همان نخستین سنگ مزار بر روی قبر بود.
دومین سنگ مزاری که بر روی این مرقد قرار داده شد، سنگی از جنس مرمر سفید آهکی بود که در سال 1379 هجری قمری نصب گردید. متاسفانه از زمان گذشته تا به امروز اطلاعات زیاد و دقیقی درباره این سنگ قبر وجود ندارد.
در نهایت به سومین سنگ مزار حضرت امام رضا می رسیم که سنگی از جنس مرمر ممتاز و عالی بود و آن را از معدن توران پشت یزد تهیه نمودند. سومین سنگ مزار نیز همزمان با تعویض پنجمین ضریح بود که در سال 1379 هجری قمری نصب شده است. این سنگ مزار دارای ابعادی برابر با 20.2 × 10.1، قطر 1 متر و وزن 3600 کیلوگرم می باشد. همچنین این سنگ به رنگ سبز چمنی می باشد و تا به امروز باقی مانده است. هر کدام از این سنگ مزار هایی را که تعویض می کردند، سنگ مزار پیشین را به موزه آستان مقدس انتقال می دادند.
حرم امام رضا (ع) مهم ترین مکان مذهبی کشور
منبع:https://www.kojaro.com
